In de oud-rechterlijke archieven die Streekarchief Langstraat Heusden Altena beheert kan veel informatie worden gevonden die ons iets vertelt over de vroegere inwoners van de streek. Welke regels moesten er bijvoorbeeld nageleefd worden en wie hield zich daar niet aan? Wat voor conflicten hadden verschillende partijen en hoe werden die opgelost? En ook wat voor bezittingen hadden mensen en hoe veranderden die van eigenaar? In de oud-rechterlijke archieven zijn verschillende soorten rechtszaken te vinden. Hieronder vallen criminele zaken, civiele zaken, belasting zaken en voluntaire zaken. De oud-rechterlijke archieven beslaan grofweg de periode van de 16^e eeuw tot 1811. In de Franse tijd werd namelijk een nieuwe uniforme rechterlijke organisatie ingericht die de verschillende rechtsprekende instanties van de voorgaande periode verving.

Criminele zaken 

De criminele zaken gaan over misdaden waarvoor lijf- en onterende straffen konden worden gegeven. Dit zijn misdrijven als mishandeling, moord, diefstal en fraude. Niet elk dorp was gerechtigd om uitspraak te doen in criminele zaken.

Civiele zaken

Bij civiele zaken gaat het over conflicten tussen verschillende partijen. Bijvoorbeeld over een erfenis, schuld of belediging. Ook misdaden waarvan de straf uit een boete bestond worden hierbij ingedeeld.

Belasting zaken

De belasting zaken gaan over belasting ontduiking en belasting fraude. Omdat bij deze zaken ook sprake is van een geschil tussen verschillende partijen worden ze in de archieven niet altijd als een aparte categorie aangegeven, maar bij de civiele zaken opgenomen.

Voluntaire zaken

Bij voluntaire zaken gaat het om zaken die door mensen vrijwillig naar de rechtsprekende instantie zijn gebracht. Het gaat om de registratie en afgifte van verschillende soorten akten zoals huwelijkse voorwaarden, testamenten, schuldbekentenissen, verkoop en transporten, volmachten, verhuur en verpachting, voogdij en boedelbeheer. Deze zaken worden na 1811 door notarissen geregeld.

Het archief van criminele en civiele zaken is onderverdeeld in verschillende soorten stukken: rollen, processtukken en uitspraken. De rollen bevatten de agenda van de rechtszittingen, vaak aangevuld met een verslag van processuele handelingen tijdens de zittingen (proces-verbaal). De processtukken bevatten de bewijsvoering van de zaak en de uitspraken.

Waar vind ik de Oud-rechterlijke archieven?

Van diverse plaatsen zijn de Oud-rechterlijke archieven in een aparte archieftoegang ondergebracht. In meerdere gevallen maken de Oud-rechterlijke archieven echter deel uit van de archieven van Dorpsbesturen. Binnen deze archieven is er dan een aparte rubriek ‘Rechtspraak’ of ‘Zaken van rechterlijke aard’.

Alle archieftoegangen die Oud-rechterlijk archief betreffen vind je door bij Zoeken in de archieven te filteren op de Categorie ‘Justitie en rechtspraak’.