De geschiedenis van het waterschapswezen in het Land van Heusden en Altena reikt tot in een ver verleden. Reeds in de 14e eeuw maakt het Land van Heusden en Altena deel uit van het grote reeds bedijkte gebied, dat zich uitstrekt van Heusden in het oosten tot Maasdam in het westen, bekend onder de naam van Groote of Zuid-Hollandsche Waard. 2) Er zijn in dit gebied dan ook al polderbesturen, die belast zijn zowel met zorg voor de waterkering als met die voor de ontwatering. Een van de grootste rampen in de geschiedenis van de strijd tegen het water voltrekt zich in de nacht van 18 en 19 november 1421, de beruchte St. Elisabethsvloed. Een groot deel van de Groote of Zuid-Hollandsche Waard wordt overspoeld, hetgeen de ondergang inluidt van deze waard. Door de Hoekse en Kabeljauwse twisten wordt het dijkherstel onvoldoende ter hand genomen. In het midden van de 17e eeuw is vrijwel het gehele Land van Heusden en Altena op het water teruggewonnen. De strijd tegen het buitenwater wordt door de eeuwen heen voortgezet. Ernstige calamiteiten doen zich voor, doch steeds kan het gebied - zij het vaak met bijzonder veel inspanning - weer boven water worden gebracht. Niet alleen de beruchte noord-westelijke stormen bedreigen het land, ook extreem hoge afvoeren van regen- en smeltwater van de Rijn via de Waal en van de Maas hebben dikwijls overstromingen tot gevolg. Om een einde te maken aan deze catastrofale watersnoden werd in 1887 begonnen aan de graafwerkzaamheden van de Bergsche Maas van Hedikhuizen naar Geertruidenberg. De werken kwamen gereed in 1904. Het resultaat van deze ingrijpende verandering was, dat sindsdien dijkdoorbraken tot het verleden behoorden. 3)

De scheiding van Maas en Waal had tevens verstrekkende gevolgen voor het waterschapswezen in het gebied. Hierdoor ontstond ten noorden van de Bergsche Maas en de Amer een waterstaatkundige eenheid, zij het dat deze onderverdeeld was in vele kleine waterschappen. Op 1 februari 1953 wordt het zuid-westen van Nederland wederom geteisterd door een stormvloed. Opnieuw worden grote gebieden met geweld door het water overstroomd met alle rampzalige gevolgen van dien. De noordelijke bedijking van het Land van Heusden en Altena, langs de Boven-Merwede krijgt het zwaar te verduren. Door snel ingrijpen wordt een dreigende doorbraak bij de Hoef onder Werkendam voorkomen. Het gebied wordt daardoor voor veel onheil behoed. De westelijke bedijking kan echter niet overal voldoende weerstand bieden. Er ontstaan 14 doorbraken. Na de dichting van de dijken kostte het vele weken om het water uit de tientallen ondergelopen polders te malen. Op 20 maart is als laatste de polder Den Duijl weer droog.

In 1953 berust de zorg voor de waterkeringen, die het Land van Heusden en Altena omringen, bij vijf waterschappen. De Hooge Maasdijk van het Benedenland van Heusden, Het Oudland van Altena en de Vervoornepolder hebben elk voor een deel de zorg voor de noord-oostelijke, noordelijk en noord-westelijke bedijking. Het Nieuwland van Altena en De Zuid-Hollandsche Polder verzorgen elk een deel van de westelijke dijken. De zuidelijke en zuid-oostelijke bedijking langs de Bergsche Maas is in beheer bij het rijk. De ramp van 1 februari 1953 brengt zowel het provinciaal bestuur als de waterschapsbesturen tot het inzicht, dat de zorg voor de waterkeringen onder beheer van een nieuw waterschap voor het gehele gebied moet komen. Bij besluit van de Staten van Noord-Brabant van 14 juli 1953 wordt dan ook met ingang van 1 januari 1954 opgericht het waterschap Hoogheemraadschap voor het Land van Heusden en Altena; het Statenbesluit wordt goedgekeurd bij Koninklijk besluit van 9 november 1953, nummer 7.

Het waterschap Hoogheemraadschap voor het Land van Heusden en Altena is op 1 januari 1954 opgericht. Het omvat het gebied van het Land van Heusden en Altena, begrensd door de Biesbosch, de Merwede, de Maas, het Heusdens Kanaal en de Bergsche Maas. Als gevolg van de watersnoodramp van 1953, waarbij Zeeland, de Zuid-Hollandse eilanden en West-Brabant werden getroffen, besloot de regering tot verdergaande centralisatie, waarbij de bevoegdheden van de Kroon en van de provincies werden uitgebreid. 1) In het Land van Heusden en Altena is men overgegaan tot de oprichting van het waterschap Hoogheemraadschap voor het Land van Heusden en Altena en is bij Koninklijk Besluit van 9 november 1953, nummer 7, goedkeuring verleend aan het besluit der Staten van 14 juli 1953.

De taken van het Hoogheemraadschap bestaan hieruit:

1. Zorg voor de waterkeringen.

2. Zorg voor de waterbeheersing.

3. Zorg voor de wegen.

Het waterschap kent drie bestuursorganen:

De Vergadering van Afgevaardigden (Algemeen Bestuur), het College van dijkgraaf en hoogheemraden (Dagelijks bestuur) en de dijkgraaf (Voorzitter van het Algemeen en Dagelijks bestuur).

In 1958 worden de dijkwaterschappen Het Oudland van Altena en De Hooge Maasdijk van het Benedenland van Heusden opgeheven. De voorheen bij die waterschappen in beheer zijnde waterkeringen met de daarop gelegen wegen komen onder het beheer van het Hoogheemraadschap. Ditzelfde geschiedt in 1960 ten aanzien van de waterschappen Het Nieuwland van Altena, de Vervoornepolder en de Zuid-Hollandsche Polder en de door hen beheerde waterkeringen en daarop gelegen wegen, evenals een tevoren door de gemeente Werkendam beheerde waterkering.

De Staten van de provincie Noord-Brabant hebben in 1975 besloten alle nog in het gebied bestaande waterschappen samen te voegen tot een nieuw waterschap, zodat per 1 januari 1977 alle waterschapstaken in het gebied door het Hoogheemraadschap Alm en Biesbosch zijn overgenomen en is per 1 februari 1977 het Hoogheemraadschap voor het Land van Heusden en Altena opgeheven.

Noten:

1) Raadschelders, Waterschappen 122.

2) Zie blad IV van de Historische Atlas van Nederland; Holland, Zeeland en Westfriesland in 1300, 2e druk (1938).

3) M.C.E. Bongaerts, De scheiding van Maas en Waal onder verlegging van de uitmonding der Maas naar den amer (Haarlem, 1909) 1 - 2 en 11.