Mijn Studiezaal (inloggen)
0322 Oud-rechterlijk archief, Heusden, 1501-1813
0322
Oud-rechterlijk archief, Heusden, 1501-1813
1. Archiefvorming
1.1. Geschiedenis van de archiefvormer
1.2. Geschiedenis van het archiefbeheer
laatste wijziging 03-04-2024
1.811 beschreven archiefstukken
100 gedigitaliseerd
totaal 5.566 bestanden
2. Inhoud en structuur van het archief
2.1. Verantwoording van de bewerking
2.2. Ordening van het archief
0322 Oud-rechterlijk archief, Heusden, 1501-1813
2. 2. Inhoud en structuur van het archief
2.2.
Ordening van het archief
laatste wijziging 31-05-2018
Ordening der archieven
Oudtijds is er voor de ordening van de rechterlijke archieven op de een secretarie meer, op de andere minder gedaan, echter niet zo, dat iets hiervan opmerkelijk en bruikbaar is. Slechts oudtijds aangelegde en genummerde collecties lose stukken zijn thans bijeen gelaten of opnieuw bijeengebracht. Het Besluit van het Uitvoerend Bewind der Bataafsche Republiek van 31 mei 1800 no. 6 gelastte de inventarisatie van alle archieven, ter secretarie berustende, en hun plaatsing op 3 lijsten, de justitie, de politie en de administratie betreffende. Of deze lijsten en eveneens die, welke de overbrenging in het jaar 1810 vorderde, in Stad en Land van Heusden gemaakt zijn, en zo ja bewaard gebleven, is mij onbekend. Overigens zie men aan het hoofd der onderscheidene inventarissen.
Omstreeks het jaar 1845 vervaardigde Hansse, een klerk van de arrondisementsgriffie, inventarissen der aldaar berustende oude rechterlijke archieven, onder andere van die Stad en Land van Heusden.
De tegenwoordige inventarisatie is in het jaar 1919 geschied door mr. Smit. De archieven zijn geplaatst in de rangorde van de banken.
Verdeling der archiefbescheiden
Een systematische scheiding van de archieven in afdelingen, overeenkomende met de verschillende functies van de gerechten, als boven verhaald, is nimmer beproefd, daargelaten, dat oudtijds de zaken van contentieuse justitie min of meer van die der voluntaire gescheiden werden gehouden. Ook thans levert dit bezwaren op, grotendeels wegens de geringe importantie van de gerechten, waardoor de secretarissen in verzoeking werden gebracht alles dooreen in een of weinige registers in te schrijven.
Bij het ontwerpen van een verdeling, om redenen van systematiek en ter wille van de gelijkvormigheid met de overige rechterlijke archieven, in dit depot berustende, is aansluiting gezocht bij hetgeen hierboven over de verschillende taken van de schepenen is geschreven. De indeling is als volgt:
I. Algemeen gedeelte: Algemene Zaken.
II. Handhaving der rechtsorde: Zaken van criminele en civiele rechtspraak.
III. Zaken van boedelbeheer.
IV. Certificatie van rechtsakten: Zaken van registratie.
V. Medewerking bij inning van de landsbelastingen: Fiscale zaken.
VI. Beheer van de secretarie: Huishoudelijke zaken.
VII. Opname en bewaring van vreemde archieven: Zaken van depot.
Ad I. Algemene Zaken
De afdeling van Algemene Zaken, welke meer in het bijzonder de resoluties der banken, de inkomende en minuten van uitgaande brieven en de stukken betreffende de rechten der banken bevat, zijn alleen in het archief van de Stad Heusden voorhanden. De overige archieven zijn daarvoor niet belangrijk genoeg, zodat bij deze laatsten de betreffende stukken over de andere afdelingen zijn verspreid.
Ad II. Zaken van criminele en civiele rechtspraak
Tussen rechtspraak en boedelbeheer zou men de scheiding kunnen maken, dat de eerste in het openbaar, dat laatste ter raadkamer geschieden. In de praktijk blijken beide afdelingen echter vaak in elkaar over te lopen. De eerste wordt gekarakteriseerd door de rol, de tweede door het resolutieboek.
Ad IV. Zaken van registratie
Deze afdeling bevat de akten voor schepenen als publieke getuigen verleden.
Vergelijk omtrent de bevoegdheid der schepenen van de Stad ten opzichte van akten, het Land betreffende, hetgeen omtrent analoge verschijnselen gezegd is in de inleiding op de rechterlijke archieven van Stad en Land van Breda. De Heusdense rechtsterminologie onderscheidt erfbrieven, dat zijn akten van transport van onroerend goed, en thijnsbrieven, dat zijn akten van hypotheek. Echter maken Eethen, Meeuwen en Heesbeen een uitzondering, daar hier van 'opdrachten' en 'kustingen' gesproken wordt.
Wat de wijze van registratie van de onder deze afdeling te rekenen akten aangaat, kan worden vastgesteld, dat de stad Heusden oorspronkelijk een enkel register bevat, waarin voornamelijk akten betreffende grondeigendom, maar bij uitbreiding ook testamenten 'ende anderssints' geregistreerd werden. Daarbuiten stonden de akten van certificatie, attestatie, procuratie en dergelijke, wier bijzonder karakter kan worden beredeneerd óf uit het feit, dat daarin de schepenen niet als lijdelijke getuigen optreden, maar zelf verklaringen afleggen (certificaties), óf uit het feit, dat deze akten in het bijzonder ten behoeve van de rechtspleging worden opgesteld (attestaties en procuraties ad lites). Hoe het ook zij, zeker is dat dergelijke minuutakten oudtijds op losse minuten geschreven, later geliasseerd werden en dat hieruit tenslotte een protocol van allerhande akten gegroeid is.
De plattelandsgerechten verlijden oudtijds geen transporten en obligaties en houden daarvan dus geen protocol, maar wel testamenten (waarmee doorgaans huwelijksvoorwaarden verenigd), welke op losse akten worden geschreven. Daarnaast verlijden zij nog andere akten, die min of meer in verband staan met rechtspleging of boedelbeheer. Deze akten zijn, voor zover dit oudtijds niet eerder geschied was, thans tot een serie bijeengevoegd. Hiermee is tevens in de lijn van ontwikkeling gebleven, omdat tegen het midden der achttiende eeuw of nog later in vele dorpen een streven tot dergelijke vereniging tot uiting komt en wel in een protocol van allerhande akten. Een uitzondering op de boven geschetste ontwikkelingsgang is in enkele kleinere schepenbankarchieven, in het algemeen in die der benedendorpen, maar ook in Eethen en Meeuwen, te vinden. Bij deze laatste staat naast de rol het notulenboek der bank, dat normaal de zaken der raadkamer zou behoren te bevatten, maar waarin bovendien de registratie, later zelfs de akten van transport en obligatie zijn opgenomen.
Om deze redenen en de mindere belangrijkheid zijn bij de archieven der benedendorpen de afdelingen van rechtspraak, boedelbeheer en registratie bijeengevoegd. Hetzelfde bij enkele gerechten der bovendorpen (Hedikhuizen en Heesbeen) te doen, is om de wille der uniformiteit nagelaten. Van de bovenvermelde series moeten die van de akten betreffende verkoop en verhuur van onroerend en roerend goed onderscheiden worden.
Theoretisch is dit waarschijnlijk te verklaren uit het feit dat deze functie zal ontstaan zijn uit het toezicht dat door het gerecht gehouden werd op executoriale verkopen van vast goed en verkoop van goed van de 'personae miserabiles'. De eerste wijze van verkoop was bovendien oudtijds in procesvorm gegoten. Praktisch zijn deze akten in de meeste gerechten ook afgescheiden gehouden van de overige series.
Achter de akten waartoe het verlijden de gerechten oudtijds bevoegd waren (tot de testamenten echter waarschijnlijk eerst in de zestiende eeuw) zijn de akten gerangschikt, die voortvloeien uit nieuwe functies, zoals het verlijden van huwelijksakten. Hierbij zouden ook de akten van taxatie te plaatsen zijn, maar er is de voorkeur aan gegeven deze te plaatsen bij de volgende afdeling. Opmerking verdient, dat te Vlijmen akten van visitatie akten van 'verbant' genoemd worden, terwijl de akten, waarbij men zich aan een scheiding-en-deling onderwerpt, akten van peencedule heten.
Ad V. Fiscale zaken
De benaming dezer afdeling behoeft geen nader verklaring. Zij bevat de taxatiën, vaak met de akten van beëdiging der erfgenamen gecombineerd. Daarop volgt het velerlei lijstwerk, door de secretaris samengesteld en dat voornamelijk betreft de inning:
1) van het recht op de verkoping of verruiling van onroerend goed en vesting van los- en lijfrenten, bij resolutie der Staten van Holland en West-Friesland te beginnen met 1 januari 1600 verordend, waarbij later het recht op de verkoop van schepenen gevoegd.
2) van het recht op de collaterale successie (onder andere resolutie van Edele Groot Mogenden d.d. 29 juni en 27 september 1743. Zie Eethen.
3) van het recht op het trouwen en begraven.
4) van het recht op de ongefundeerde processen.
5) van het recht op de advertentiën in de nieuwspapieren, wegens geboorte, huwelijk en sterfgevallen (zie stad Heusden).
6) van de rechten verordend door de ordonnantie op het klein zegel d.d. 28 oktober 1800.
Uit deze laatste hoofde werd tevens een soort registratie van rechten van overgang en hypothecatie ingevoerd, die in de volgende registers werd gesplitst (zie inleiding Breda, p. 15a-c).
Een grote vlucht heeft deze registratie echter in Stad en Land van Heusden niet kunnen nemen. Zie overigens deze afdeling van het rechterlijk archief van Hedikhuizen.
Overigens wordt voor bijzonderheden van deze afdeling verwezen naar de inleiding der rechterlijke archieven van Stad en Land van Breda.
Ad VI. Huishoudelijke zaken
Deze afdeling bevat de stukken, die meer op den inwendige dienst betrekking hebben, als benoemingen en beëdigingen van schepenen, lijsten en memorialen van leges, kladden, concepten en formulieren, stukken omtrent het personeel, ingeleverde stukken en archiefinventarissen.
Ad VII. Zaken van depot
De secretarieën waren niet alleen plaatsen van administratie, maar ook archiefdepots. In de eerste plaats komen voor deze afdeling in aanmerking de notariële protocollen, die na de dood der functionarissen ter secretarie moesten worden overgebracht. Ook besloten testamenten en staten en inventarissen worden ter secretarie gedeponeerd en alsdan door schepenen van een akte van superscriptie voorzien. Meest zijn zij later bij dood der erflaters of meerderjarigheid der erfgenamen geopend en daarna, hoewel de reden der deponering opgeheven was, ter secretarie blijven liggen.
Als een derde soort van gedeponeerde stukken zijn de grossen van akten der betreffende schepenbank te beschouwen, soms heeft het alle schijn, dat zij voor het gemak van de gegadigde ter secretarie zijn bewaard. Misschien tekende deze gewoonte de achteruitgang in betekenis van de grossen, in vergelijking met het protocol, misschien ook werden zij tegen de zin van de partijen en alleen om de legesgelden geschreven.
laatste wijziging 03-04-2024
1.811 beschreven archiefstukken
100 gedigitaliseerd
totaal 5.566 bestanden
3. Aanwijzingen voor de gebruiker
3.1. Openbaarheidsbeperkingen
3.2. Citeerinstructie
laatste wijziging 03-04-2024
1.811 beschreven archiefstukken
100 gedigitaliseerd
totaal 5.566 bestanden
4. Bijlagen
4.1. Concordans
laatste wijziging 03-04-2024
1.811 beschreven archiefstukken
100 gedigitaliseerd
totaal 5.566 bestanden
Beschrijving van de series en archiefbestanddelen
laatste wijziging 03-04-2024
1.811 beschreven archiefstukken
100 gedigitaliseerd
totaal 5.566 bestanden
Kenmerken
Datering:
1501-1813
Titel:
Oud-rechterlijk archief, Heusden
Beschrijving:
Inventaris van het oud-rechterlijk archief van Heusden
Jaar van inventarisatie:
2005
Inhoud/samenvatting:
Oud-rechterlijk archief, Heusden, 1501-1813
Auteur:
Streekarchief Langstraat Heusden Altena, Heusden
Omvang:
50,00 m
Openbaarheid:
Geen beperkingen
Uitgever:
Streekarchief Langstraat Heusden Altena, Heusden
Raadplegen:
Dit archief kan doorzocht worden via Notaris- en schepenakten
Bladeren door het archief kan via Bladeren door notaris- en schepenakten
Bladeren door het archief kan via Bladeren door notaris- en schepenakten
Geografische namen:
Categorie:
laatste wijziging 03-04-2024
1.811 beschreven archiefstukken
100 gedigitaliseerd
totaal 5.566 bestanden